Quay lại với hiện trạng của ngành dịch thuật tại Việt Nam, có lẽ không cần chứng minh ta cũng thấy rằng, ngành dịch thuật ở Việt Nam chưa thực sự mạnh mẽ.
Điều này bắt đầu từ vấn đề con người, mà trước hết là chính từ nền giáo dục và đào tạo. Việc đào tạo ngoại ngữ ở nước ta từ trước đến giờ vẫn không có gì gọi là nổi bật. Học sinh, sinh viên Việt Nam không học giỏi ngoại ngữ. Bởi họ ít có dịp được thực hành tiếng với người bản địa, ít được tiếp xúc với báo đài của người nước ngoài, ít đi du lịch và lười đọc sách báo của người nước ngoài. Và không giỏi ngoại ngữ là điều đương nhiên.
Chất lượng đào tạo dịch thuật viên chuyên nghiệp còn thấp
Ở các trường đào tạo ngoại ngữ, nơi đào tạo các biên - phiên dịch viên cũng không khá hơn là bao. Trước hết, phần lớn các sinh viên giỏi ở các trường chuyên, lớp chọn đều đã đi du học hoặc thi vào các trường lớn, số còn lại vào học ở các trường ngoại ngữ. Sự chênh lệch trình độ trong lớp và sự thiếu thốn về cơ sở vật chất, thiếu giáo viên nước ngoài, ý thức của người học còn quá thấp,.... như vậy thì làm sao đào tạo được những người làm phiên dịch có tài năng?
Riêng trong ngành dịch thuật văn học lại càng khó hơn, bởi ngoài kiến thức về ngôn ngữ, người dịch cần phải có đam mê và năng khiếu văn học. Hai yếu tố này thì không có trường nào đào tạo được. Người dịch có hay không có 2 yếu tố này đều là do tự nhiên chứ không do nhà trường đào tạo nên. Đó là chưa kể đến việc hoàn nguyên được văn phong của tác giả là một công việc rất khó, nó hoàn toàn phụ thuộc vào cá nhân và sự lựa chọn của người dịch. Đây là một yếu tố chủ quan nên mỗi người dịch sẽ chọn ra một bản dịch riêng cho mình, khác với bản dịch văn bản khoa học. Và còn chưa kể đến những yếu tố bắt buộc phải giải thích hoặc không thể giải thích. Ngoài ra, không chỉ ở Việt Nam mà còn trên thế giới, công việc dịch thuật các cuốn sách luôn có những yêu cầu cao và chỉ dành cho một số ít người.
Dịch thuật văn học ở Việt Nam còn nhiều vấn đề bất cập
Trong các văn bản dịch chăng đầy những cạm bẫy của “giao thoa văn hóa’’ đòi hỏi phải có những hiểu biết về những hiện tượng, khái niệm “tham chiếu văn hóa” mà nếu không sống ở nước ngoài hoặc hỏi người bản địa thì không thể hình dung ra nổi (đa số các trường đào tạo dịch đều tuyển những sinh viên nói ít nhất 2 ngoại ngữ và đã sống liên tục ở nước mà mình muốn học tiếng trong khoảng thời gian 1 năm). Đã không hiểu thì không thể dịch được, chính điều này đã làm ảnh hưởng ít nhiều đến chất lượng của bản dịch, thậm chí là giết chết tác phẩm gốc. Không phải ngẫu nhiên mà bài học đầu tiên của người học dịch là câu cảnh báo “traduire, c’est trahir” (traduttore, traditore), dịch là phản.
Có ý kiến cho rằng: sao không thử tìm biên dịch là người Việt kiều? Bởi đa số họ đều là những người giỏi ngoại ngữ, học vấn cao, quan tâm đến văn học lại không dịch?
Bởi như ta đã biết, không phải cứ hễ giỏi ngoại ngữ là có thể làm công việc dịch thuật tốt, mà quan trọng hơn đây là dịch thuật văn học. Dịch thuật là một nghề, mà nghề thì ắt phải có được đào tạo, có người có thiên bẩm tốt, không cần đào tạo cũng làm nghề được. Hơn nữa, người Việt ở nước ngoài họ cũng đều bận công việc, ít người lựa chọn theo nghiệp văn chương, và càng không có nhiều người bỏ ra hàng năm trời chỉ để dịch một cuốn sách. Nếu muốn dịch một tác phẩm từ tiếng nước ngoài sang tiếng tiếng, trước hết phải đi xin phép nhà xuất bản và tác giả ấy, sau đó liên hệ với NXB ở Việt Nam, phải chắc chắn một điều rằng cuốn sách đấy được phép xuất bản ở Việt Nam và bán chạy.
Trong chiều ngược lại, họ phải tìm tác phẩm của Việt Nam hay ở đâu? Hay đợi tác giả trong nước gửi sang? Có bao nhiêu NXB nước ngoài đồng ý in tác phẩm của tác giả đến từ nước thứ 3? Ở Việt Nam, dịch giả của một số tác giả nổi tiếng tiền lương còn cao gấp nhiều lần so với tác giả, số tiền này là nhờ vào trợ cấp của chính phủ nước sở tại, vậy mấy năm lại có một số trợ cấp như vậy?
