Nghề phiên dịch - Khả năng ngoại ngữ, vốn văn hóa đã đủ chưa?

Trong bối cảnh hội nhập quốc tế, Việt Nam đang mở rộng mối quan hệ ngoại giao với tất cả các quốc gia trên thế giới. Vì vậy, nhu cầu sử dụng dịch vụ phiên dịch ngày càng tăng cao, đồng thời các công ty phiên dịch chuyên cung cấp đội ngũ nhân viên phiên dịch ra đời ngày càng đông.

Nghề phiên dịch là gì?

Phiên dịch là một hoạt động chuyển một câu, một chữ, một văn bản từ ngôn ngữ này sang ngôn ngữ khác mà không làm thay đổi ý nghĩa của chúng.

Phiên dịch viên là một người chuyên làm công việc chuyển ngữ từ ngôn ngữ này sang ngôn ngữ khác một cách chính xác, họ chính là cầu nối quan trọng về ngôn ngữ và văn hóa giữa các quốc gia.

Dựa vào 2 loại hình giao tiếp cơ bản (nói và viết) của con người, chúng ta có thể chia công việc phiên dịch thành 2 dạng: phiên dịch nói (thông dịch) và phiên dịch viết (biên dịch).

- Thông dịch: là việc chuyển đổi văn bản từ ngôn ngữ này sang ngôn ngữ khác. Người dịch sẽ phải chịu sức ép rất lớn về thời gian, phản ứng nhanh nhạy và gần như không có thời gian để cân nhắc về cách sử dụng từ ngữ. Hình thức dịch này thường xuất hiện trong các hội thảo, hội nghị quốc tế. Người dịch sẽ được ngồi trong các phòng kín, cách âm, dịch qua micro, nghe qua tai nghe và dịch đồng thời với người nói. 

- Biên dịch: là công việc chuyển từ một văn bản viết từ ngôn ngữ này sang ngôn ngữ khác. Người dịch sẽ không phải chịu sức ép về thời gian, sự căng thẳng hay yêu cầu phản ứng tức thì như phiên dịch. Tuy nhiên, hình thức biên dịch yêu cầu phải có độ chính xác cao về từ ngữ, ngữ pháp và trôi chảy hơn.

Nhưng dù dịch theo hình thức nào đi nữa, phiên dịch đều phải thực hiện quy trình cơ bản là hiểu ngôn ngữ nguồn => phân tích ngôn ngữ học và văn hóa => diễn đạt bằng ngôn ngữ đích. Ở trong cả 2 loại hình phiên dịch, người dịch phải có khả năng phản xạ nhanh, và khó khăn nhất là phải làm việc dưới một áp lực lớn. Khả năng nắm bắt nhanh, học và hiểu nhanh những kiến thức mới, đặc biệt là khả năng diễn đạt ý của người khác một cách ngắn gọn, dễ hiểu. Ngoài ra, phiên dịch viên thường xuyên phải tự mình trau dồi phẩm chất cá nhân để có thể giữ được uy tín để có thể thực hiện công việc một cách chuyên nghiệp nhất.

Người làm nghề phiên dịch là những người sẽ truyền đạt thông tin cho người khác nghe. Công việc phiên dịch không hề đơn giản, bởi nếu chỉ dịch sai lệch thông tin, nội dung truyền đạt sẽ mang một ý nghĩa hoàn toàn khác. Và hậu quả như thế nào thì bạn biết rồi đấy.

Ngoài ra, người dịch phải am hiểu về phong tục tập quán để có thể hiểu được văn phong của ngôn ngữ mà bạn sẽ phiên dịch. Trước khi quá trình phiên dịch diễn ra, nếu bạn có sự kết hợp với người nói thì hiệu quả thông tin đạt 90%, còn nếu phiên dịch cabin thì hiệu quả chỉ đạt 50%.

Thông thường, phiên dịch viên khi dịch ở các hội thảo hay hội nghị, họ sẽ được trả từ 200 – 400 USD/ngày, tùy thuộc và khả năng của họ. Tuy nhiên, để nhận được mức thù lao cao như vậy, họ sẽ phải làm việc hết công suất và tinh thần khi nào cũng phải tỉnh táo. Trước khi chương trình diễn ra, người dịch phải bỏ ra một khoảng thời gian từ 1 – 2 tuần để chuẩn bị tài liệu tham khảo, nhất là đối với những chuyên ngành khó, thời gian để tìm hiểu có thể nhiều hơn nữa.

Dẫu vậy, nhìn chung thì công tác dịch thuật ở nước ta cho đến tận ngày nay vẫn chưa trở thành một nghề mang tính chuyên nghiệp. Việc thiếu chuyên nghiệp đã dẫn tới nhiều hậu quả và thậm chí là nghiêm trọng.

Báo chí đã từng đăng rất nhiều những sai lầm chết người như vậy như một thông dịch viên đã dịch đoạn nói về công ti Proctor and Gambles là “chúng tôi kinh doanh ở đây như đánh bạc”, mặc dù chữ “Gambles” ở đây đơn giản chỉ là tên công ty chẳng liên quan gì tới cờ bạc cả. Lần khác, trong khi cố gắng thể hiện sự tức giận của diễn giả đối với một hiện tượng bức xúc, thông dịch viên đã thêm cả từ “bloody” vào lời dịch, một từ cực kì bất lịch sự trong một khung cảnh trang trọng. Điều đó khiến tất cả cử toạ nước ngoài ồ lên và diễn giả lúc đó chẳng hiểu mình nói gì mà họ lại có phản ứng khác hẳn với các đại biểu Việt Nam như vậy.

 Trong biên dịch, những sai sót cũng không phải là hiếm. Không ít những lời thoại trong nhiều bộ phim đã được người biên dịch “bóp méo” đến 180 độ. Chẳng hạn, “we can’t get through” (trong tình huống đó phải hiểu là “Không xong rồi”) được chuyển thành “Chúng ta không thể xuyên qua”; “we can’t come to terms” (Không thể thống nhất) được chuyển thành “Chúng ta không thể đến kì học được”. Những sai sót này để lại những hậu quả rất lớn, nhất là đối với phương tiện thông tin đại chúng. Do vậy, việc sử dụng ngôn từ trên các phương tiện truyền thông cần phải cực kì cẩn trọng, đòi hỏi chất lượng và tính chuyên nghiệp cao.

Nghề phiên dịch đòi hỏi chúng ta không chỉ phải giỏi ngoại ngữ mà còn phải nghiên cứu, nắm vững các thuật ngữ cần thiết liên quan đến hội thảo, hội nghị đó. Việc bạn thường xuyên rèn luyện, học tập như vậy sẽ mang đến hiệu quả công việc cao và được khách hàng tín nhiệm.

Những yêu cầu bắt buột của người làm phiên dịch viên

Phần lớn mọi người vẫn cho rằng bất kỳ ai thông thạo ngoại ngữ là có thể làm được phiên dịch. Nhưng vấn đề không phải là như vậy, trước khi vào nghề, phiên dịch viên phải trải qua các khóa đào tạo và được trang bị một cách đầy đủ về ngôn ngữ học, kiến thức chung, văn hóa, kỹ thuật dịch, sức khỏe và đạo đức nghề nghiệp.

- Để làm  việc trong ngành dịch vụ phiên dịch, bạn phải thông thạo ít nhất 2 ngoại ngữ. Trong bất kỳ hoàn cảnh nào, người dịch cũng phải thể hiện câu cú rõ ràng, mạch lạc. Do đó, trong cuộc sống sinh hoạt hàng ngày, phiên dịch viên phải tự có ý thức sử dụng ngôn từ một cách nghiêm chỉnh và mạch lạc.

- Người làm công việc phiên dịch ngoài vốn từ vựng phong phú ra, bạn cần phải có sự hiểu biết một cách thấu đáo về những vấn đề ngôn ngữ học của cả 2 ngôn ngữ, sự tương đồng và khác biệt giữa 2 ngôn ngữ không những về ngữ pháp mà còn về ngữ nghĩa và ngữ dụng. Những hiểu biết đó gắn bó chặt chẽ với tri thức, văn hóa, con người, lối sống và phong tục tập quán của 2 cộng đồng.

- Một yêu cầu nữa là người phiên dịch phải có sự am hiểu về nền văn hóa của các quốc gia. Khi giao tiếp với nhau, các bên không những khác nhau về ngôn ngữ mà còn có sự khác biệt về trình độ học vấn, môi trường sống, lối tư duy và đặc biệt là văn hóa. Nghề phiên không chỉ đơn thuần là quá trình chuyển nghĩa mà còn là một sự kiện giao lưu văn hóa.

- Một nguyên tắc khi làm phiên dịch viên, đó là bạn không được nóng nảy, không được bộc phát tình cảm cá nhân. Tuy nhiên, tùy thuộc vào từng trường hợp cụ thể, nếu người nói nóng tính phát ngôn nhiều câu khá nặng nề, bạn phải lựa lời dịch ra sao cho rõ ý là họ đang thật sự rất tức giận, nhưng nói làm sao cho người nghe cảm thấy sự tức giận đó nhưng không thể phản ứng được.

- Đạo đức nghề nghiệp là một yếu tố cực kỳ quan trọng. Không chỉ riêng trong ngành dịch vụ phiên dịch, nghề nào cũng phải cần có những chuẩn đạo đức hay quy tắc ứng xử riêng. Chuẩn đạo đức này thể hiện sự trung thành của người dịch đối với ngôn bản và ý tưởng, thái độ của người dịch không thiện đối với các bên đang đối thoại, không được thêm thắt, bình luận, nhận xét hay thể hiện thái độ cá nhân vào lời dịch. Tránh trường hợp người dịch quên mất vai trò của mình và đứng ra tranh luận như một đại biểu trong một cuộc họp. 

- Trí nhớ tốt

- Sức khỏe tốt

- Kiên trì và chăm chỉ, ham học hỏi

- Biết tổ chức công việc

- Nhanh nhẹn, nhạy cảm và tự tin

- Có kiến thức rộng về văn hóa, xã hội, con người. Muốn được vậy phải trau dồi thường xuyên, liên tục cập nhật những thông tin mới, những lãnh vực mới

- Cần có sự chu đáo, cẩn trọng trong công việc. Luôn chuẩn bị trước về lĩnh vực mà mình sẽ phiên dịch.