Dịch thuật: đôi điều cần đào sâu (Phần 1)

Trong thời đại toàn cầu hóa hiện nay, có lẽ chưa bao giờ lịch sử nhân loại lại có nhu cầu giao tiếp và tìm hiểu thông tin lớn như hiện nay. Song song với với mối đe dọa đồng nhất hóa đến từ các nền văn hóa lớn mạnh là nhu cầu khẳng định bản sắc văn hóa của mình và cùng tìm hiểu về văn hóa của người khác, trong bối cảnh như vậy thì dịch vụ dịch thuật sẽ đóng một vai trò khá quan trọng.

Không phải ai cũng đều làm được công việc dịch thuật

Không phải ngẫu nhiên mà chi phí dành cho việc trao đổi, giao tiếp trong EU với 20 ngôn ngữ khác nhau đã ngốn tới 1 tỷ euro trong năm vừa qua. Vậy số tiền đó đã chi vào đâu? Câu trả lời đấy chính là cho đội ngũ phiên dịch. 

Lĩnh vực dịch thuật bao cả phiên dịch (dịch nói) và biên dịch (dịch viết).

Nhiều người cho rằng, bạn thành thạo 2 thứ tiếng là bạn có thể làm công việc dịch thuật. Điều này hoàn toàn hết sức sai lầm. Bởi trên thế giới có hơn 6 tỷ người, và trong đó không phải ai cũng biết đá bóng, không đến 1/3 trong số đó biết chơi bóng đá. Trong khi đó, giải vô địch thế giới chỉ dành cho vài trăm cầu thủ và chỉ số ít trong số đó mới chỉ có thể tỏa sáng trên sân cỏ.

Cách so sánh như vậy cho ta thấy rằng giữa cái ta có thể làm và cái ta làm là khác xa nhau. Không phải cứ thành thạo tiếng nước ngoài và tiếng mẹ đẻ là bạn có thể làm việc trong ngành dịch thuật. Không phải cứ viết giỏi, văn hay là trở thành nhà văn, nhà thơ được.

Quay trở lại với định nghĩa dịch thuật gồm phiên dịch và biên dịch. Trong phiên dịch lại chia thành phiên dịch đuổi, phiên dịch cabin. Dịch tiếp xúc có thể được chia thành giao tiếp thông thường và giao tiếp ngoại giao hoặc đàm phán kinh tế… Biên dịch có thể được tạm chia thành dịch văn bản khoa học, báo chí, diễn văn, văn học nghệ thuật. Nói vậy để thấy từ dịch thuật bao gồm những nhánh nhỏ rất khác nhau.
  
Mỗi công việc sẽ có những kỹ năng riêng mà không phải bạn làm tốt công việc này thì cũng có thể làm tốt công việc khác. Có nhiều người cho rằng, làm tốt công việc phiên dịch thì có thể làm được biên dịch và ngược lại. Điều này có thể đúng với những cấp độ đơn giản, nhưng ở dịch thuật đỉnh cao thì nó hoàn toàn không dễ dàng như vậy. Cũng giống như không huấn luyện viên nào lại đi xếp Ronaldinho vào vị trí hậu vệ và Maldini vào vị trí tiền đạo. 

Người dịch chỉ là người "vô hình"

Dịch thuật là việc chuyển văn bản hay diễn ngôn từ ngôn ngữ gốc sang ngôn ngữ đích mà không làm thay đổi ý nghĩa và nội dung của văn bản hay diễn ngôn đó. Để làm tốt được điều này, người dịch phải hiểu được sắc thái, nội dung của văn bản hay diễn ngôn gốc và tìm được cái tương đương trong ngôn ngữ đích. 

Khi đọc bản dịch, người đọc không hề thấy được sự hiện diện của người dịch, mà chỉ nghe nói đến tên tuổi của tác giả hoặc diễn giả mà thôi. Trong khi đó, mỗi con người là độc nhất, không có ai viết và nói giống nhau cả. Và ở đây, người dịch bắt buộc phải nhập mình vào tác giả để nói và viết giống như họ nghĩ. Điều này cho thấy, người dịch phải có những kỹ năng nhất định và những hiểu biết cơ bản trong lĩnh vực mà mình nhận dịch thuật. Nhưng dù sao thông điệp sau khi đi qua màng lọc là người dịch cũng vẫn ít nhiều khác với bản gốc. Chưa kể đến năng lực tiếp nhận và xử lý thông tin của người đọc, người nghe. Không phải ngẫu nhiên mà người ta nói một bản dịch dù hay đến mấy vẫn là mặt sau của tấm thảm dệt mà thôi.

(Còn tiếp)